پهنه بندی برخی اشکال پتاسیم در خاک های سطحی استان اصفهان و ارتباط آنها با ویژگی های خاک، اقلیم، مواد مادری

چکیده پتاسیم عنصری ضروری برای رشد گیاهان بوده و از نظر مقدار مورد نیاز گیاه، حد واسط نیتروژن و فسفر قرار دارد. جهت برنامه ریزی صحیح استفاده از اراضی شناخت وضعیت عناصر تغذیه ای (از جمله پتاسیم) ضروری است. بنابراین مطالعه حاضر با توجه به اهمیت استان اصفهان به عنوان یکی از مناطق مهم از نظر کشاورزی و با هدف بررسی تأثیر خصوصیات خاک، مواد مادری و همچنین اقلیم بر وضعیت پتاسیم با استفاده از مدل سازی توزیع مکانی و پهنه بندی فرم های مختلف پتاسیم صورت گرفت. در این راستا از منطقه مطالعاتی (کل استان اصفهان) تعداد 252 نمونه از خاک سطحی به عمق 0 تا 20 سانتی متر تشکیل شده بر روی مواد مادری متفاوت به روش نمونه برداری تصادفی جمع آوری گردید. هم چنین تعداد 44 نمونه غالب از سنگ بستر خاک ها گرفته شد. پتاسیم محلول با استفاده از روش عصاره اشباع، پتاسیم تبادلی با استفاده از روش عصاره گیری متوالی، پتاسیم شبه کل به روش اسید نیتریک مولار جوشان و پتاسیم قابل جذب به روش عصاره گیری با استات آمونیوم اندازه گیری گردید. سایر ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک نظیر هدایت الکتریکی، اسیدیته، درصد ماده آلی، درصد گچ، درصد آهک، بافت و نسبت جذب سدیم نیز با روش های متداول اندازه گیری شد. پس از تعیین ویژگی های عمومی خاک و میزان اشکال مختلف پتاسیم در نقاط تعیین شده مورد مطالعه، داده ها از نظر آماری توصیف و ارتباط ویژگی های خاک با اشکال مختلف پتاسیم در منطقه بررسی گردید. جهت محاسبات زمین آماری پس از نرمال سازی داده ها و تعیین بهترین مدل تغییرنمای اشکال مختلف پتاسیم با روش کریجینگ معمولی انجام پذیرفت. هم چنین نقشه احتمال ریسک کمبود پتاسیم قابل جذب از روش کریجینگ شاخص بدست آمد. نتایج حاصل از بررسی های آماری نشان داد که تقریباً 1% خاک های منطقه از لحاظ پتاسیم قابل جذب زیر حد بحرانی 160 میلی گرم بر کیلوگرم قرار دارند و 6% نمونه ها زیر حد بحرانی 250 میلی گرم بر کیلوگرم قرار دارند. خاک های حاصل از مواد مادری سنگ آهک در مقایسه با سایر خاک ها دارای پتاسیم قابل جذب و محلول و خاک های حاصل از مواد مادری سنگ های آذرین دیوریتی دارای پتاسیم شبه کل و پتاسیم غیرتبادلی بیشتری هستند. پتاسیم شبه کل، قابل-جذب، تبادلی و غیرتبادلی با مواد آلی خاک، میزان رس، بارش و ارتفاع همبستگی مثبت و با میزان شن و دما و میزان جذب سدیم همبستگی منفی نشان دادند. بخش شن خاک دارای پتاسیم زیادی نبوده و در بخش رس خاک کانی های پتاسیم دار یافت می شود. خاک های ریزبافت پتاسیم بیشتری نسبت به خاک های درشت بافت دارند. پراکنش اشکال مختلف پتاسیم ساختار مکانی مناسبی دارند. آنالیز همبستگی مکانی کلاس همبستگی متوسط را برای غلظت پتاسیم شبه کل، قابل جذب، محلول، تبادلی و غیرتبادلی در منطقه مورد مطالعه نشان داد. نتایج هم چنین نشان داد به طور کلی عواملی مانند وجود آهک زیاد، مواد آلی کم و شوری زیاد ناشی از اقلیم خشک در شرق منطقه مورد مطالعه از عوامل کاهش پتاسیم قابل جذب و تبادلی در منطقه مورد مطالعه می باشند. وجود میزان رس کم و به تبع آن میزان پتاسیم تبادلی کم از عوامل کاهش غلظت در بخش های شرقی منطقه مورد مطالعه می باشد. پتاسیم محلول در منطقه مورد مطالعه تقریباً از روند خاصی پیروی نکرده و کاهش آن در بخش هایی از شرق را می توان به وجود تپه های شنی در منطقه مورد مطالعه نسبت داد. تجمع میزان پتاسیم شبه کل و غیرتبادلی را می توان به مواد مادری دیوریت، آندزیت و شیل واقع در بخش های مرکزی، غرب، شمال غربی تا جنوب غربی منطقه مورد مطالعه نسبت داد که آنالیز مواد مادری نیز افزایش مقدار را نشان داد. بیشترین مساحت منطقه میزان پتاسیم قابل جذب بین 413 تا 589 میلی گرم بر کیلوگرم را به خود اختصاص داده است که بیش از حد بحرانی بوده که این محدوده می تواند تأمین کننده پتاسیم مورد نیاز گیاهان باشد. 4/23 درصد از منطقه پتاسیم قابل جذب بین 250 تا 300 میلی گرم بر کیلوگرم خاک داشته که مدیریت کودی در منطقه مورد نیاز می باشد. کلمات کلیدی: پتاسیم، مواد مادری، توزیع مکانی، کریجینگ